رابیتس استاندارد ذاتاً در برابر خوردگی شیمیایی مقاوم نیست. مقاومت آن به طور کامل به کیفیت و ضخامت پوشش گالوانیزه (لایه روی) آن بستگی دارد. در محیطهای شیمیایی یا بسیار خورنده، این پوشش به سرعت تخریب شده و فولاد زیرین دچار زنگزدگی و فروپاشی میشود.
مقدمه: وقتی دشمن نامرئی به سراغ راویز میآید
در دنیای راویز رابیتس کاری، همه نگران وزن، تعداد ستون و چشمههای رابیتس هستند. ما برای پروژههایمان در تهران، اصفهان یا بندرعباس به دنبال قیمت مناسب و بهترین مارک میگردیم و برگههای رابیتس را با دقت انتخاب میکنیم. اما یک عامل مخرب و خاموش وجود دارد که میتواند تمام زحمات و هزینهها را به باد دهد: خوردگی شیمیایی. رابیتس در هسته خود یک ورق فولادی نازک است و فولاد، همانطور که میدانیم، دشمنی قسمخورده به نام زنگزدگی دارد. اما آیا پوشش گالوانیزه آن برای مقابله با حملات شیمیایی کافی است؟ این سوالی است که پاسخ آن میتواند عمر مفید یک سقف کاذب یا نما را تعیین کند و نادیده گرفتن آن، به خصوص در پروژههای صنعتی یا محیطهای خاص، اشتباهی پرهزینه خواهد بود.
خوردگی در رابیتس: فراتر از یک زنگزدگی ساده
همه ما با زنگ زدن آهن در مجاورت رطوبت آشناییم. این یک نوع خوردگی الکتروشیمیایی است. اما خوردگی شیمیایی زمانی اتفاق میافتد که رابیتس مستقیماً در معرض مواد شیمیایی خورنده قرار میگیرد. این مواد میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- محیطهای اسیدی یا قلیایی: بخارات اسیدی در کارخانجات، مواد شوینده قوی در آشپزخانههای صنعتی یا رختشویخانهها، و حتی بارانهای اسیدی در شهرهای بزرگ و آلوده.
- نمکها و کلریدها: این مواد به شدت خورنده هستند و در مناطق ساحلی (رطوبت حاوی نمک دریا) یا مکانهایی مثل استخرها (بخار آب حاوی کلر) به وفور یافت میشوند.
- سولفاتها: موجود در برخی خاکها یا آبهای زیرزمینی که میتوانند به نمای ساختمان نفوذ کنند.
پوشش گالوانیزه (فلز روی یا Zinc) که برای محافظت از فولاد استفاده میشود، به عنوان یک لایه فداشونده عمل میکند. یعنی در برابر خوردگی، “روی” قبل از “آهن” اکسید میشود و از فولاد محافظت میکند. اما این محافظت، نامحدود نیست.
فرمول ساده تخریب: سرعت خوردگی
میتوان فرآیند تخریب را در یک معادله ساده نمایش داد:
شدت حمله شیمیایی(غلظت و نوع ماده)+زمان تماس⟶نرخ مصرف لایه گالوانیزه ⟶شروع خوردگی فولاد ⟶تخریب سازه شدت حمله شیمیایی (غلظت و نوع ماده) + زمان تماس نرخ مصرف لایه گالوانیزه شروع خوردگی فولاد تخریب سازه شدت حمله شیمیایی (غلظت و نوع ماده) +زمان تماس⟶نرخ مصرف لایه گالوانیزه ⟶شروع خوردگی فولاد ⟶تخریب سازه
این رابطه نشان میدهد که هرچه محیط شیمیایی تهاجمیتر باشد، لایه گالوانیزه زودتر از بین رفته و فرآیند تخریب رابیتس با سرعت بیشتری آغاز میشود. به همین دلیل، تامین مصالح پروژه برای یک کارخانه مواد شیمیایی با یک آپارتمان مسکونی تفاوتهای اساسی دارد.
نقل قولی از یک مهندس شیمی و خوردگی
دکتر صالحی، مشاور خوردگی فلزات در پروژههای صنعتی جنوب کشور، میگوید: “بزرگترین اشتباهی که دیدم پیمانکاران در مناطق صنعتی مثل عسلویه انجام میدن، استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد ساختمانی در محیطهای فرآیندیه. میان برای سقف کاذب یک اتاق کنترل یا انبار مواد، از همین رابیتسهای معمولی بازار استفاده میکنن که برای خونه طراحی شده. من همیشه میگم اول برگه آنالیز محیط رو ببینید! اینجا هوا پر از سولفید هیدروژن و ترکیبات دیگه است. این مواد لایه گالوانیزه رو در عرض چند ماه میخورن و بعدش کل سقف شروع به پوسیدن و ریختن میکنه. بعدش باید دو برابر هزینه کنن برای جمع کردن خرابی و اجرای سیستم درست. این دیگه بحث قیمت روز یا خرید عمده نیست، بحث انتخاب متریال صحیحه.”
رابیتس گالوانیزه گرم در مقابل گالوانیزه سرد
کیفیت گالوانیزاسیون، تاثیر مستقیمی بر مقاومت رابیتس دارد. دو روش اصلی برای این کار وجود دارد:
- گالوانیزه گرم (Hot-Dip Galvanized): در این روش، ورق فولادی در حمامی از روی مذاب غوطهور میشود. این فرآیند یک لایه ضخیم، یکنواخت و بسیار مقاوم از “روی” ایجاد میکند که پیوند متالورژیکی قوی با فولاد برقرار میکند. رابیتسهای تولید شده با ورق گالوانیزه گرم، مقاومت بسیار بالاتری در برابر خوردگی (چه اتمسفری و چه شیمیایی ملایم) دارند. این نوع با کیفیت معمولاً قیمت بالاتری هم دارد.
- گالوانیزه سرد (Electrogalvanized): در این روش، یک لایه نازک از روی به روش الکترولیتی روی سطح ورق فولادی مینشیند. این پوشش بسیار نازکتر از گالوانیزه گرم است و مقاومت کمتری در برابر خوردگی دارد. این رابیتسها ارزانترین قیمت را دارند اما فقط برای محیطهای کاملاً خشک و داخلی مناسب هستند.
متاسفانه بعضی وقتا فروشنده ها رابیتس گالوانیزه سرد را به جای گرم می فروشند. برای خرید با فاکتور رسمی از یک فروشگاه معتبر حتما این موضوع را سوال کنید.
نتیجهگیری: انتخاب هوشمندانه برای هر محیط
رابیتس یک محصول فوقالعاده برای کاربردهای عمومی ساختمانی است، اما یک راهحل جادویی برای تمام محیطها نیست. مقاومت آن در برابر خوردگی شیمیایی محدود است و به کیفیت پوشش گالوانیزه آن بستگی دارد. در محیطهای خورنده، صنعتی، ساحلی یا مکانهایی با رطوبت بالا و مواد شیمیایی، استفاده از رابیتس استاندارد یک ریسک بزرگ و غیراصولی است. در چنین شرایطی باید به سراغ جایگزینهای مقاومتری مانند رابیتس با پوشش اپوکسی، رابیتس از جنس فولاد ضد زنگ (Stainless Steel) یا سیستمهای زیرسازی کاملاً متفاوت رفت. همیشه قبل از ثبت سفارش و خرید، شرایط محیطی پروژه خود را به دقت ارزیابی کرده و با مشاوران فنی مشورت کنید تا از انتخابی درست و پایدار اطمینان حاصل نمایید.
منبع علمی:
- ASTM A653 / A653M – “Standard Specification for Steel Sheet, Zinc-Coated (Galvanized) or Zinc-Iron Alloy-Coated (Galvannealed) by the Hot-Dip Process”: این استاندارد که توسط انجمن مواد و آزمون آمریکا تدوین شده، مشخصات فنی ورقهای فولادی با پوشش گالوانیزه گرم را تعریف میکند. در این استاندارد، ضخامتهای مختلف پوشش روی (مانند G60, G90) مشخص شده که هر کدام برای سطح معینی از خورندگی محیطی مناسب هستند. این استاندارد به طراحان و مهندسان اجازه میدهد تا بر اساس شدت خورندگی محیط پروژه، حداقل ضخامت پوشش گالوانیزه مورد نیاز را تعیین کنند و نشان میدهد که برای محیطهای شیمیایی تهاجمی، پوششهای استاندارد گالوانیزه ممکن است کافی نباشند و نیاز به آلیاژها یا پوششهای خاص وجود دارد.